Son zamanlarda vatandaşın en büyük derdi gıda pahalılığında atılan adımların hiçbiri fiyatları düşürmede etkili olmazken Rekabet Kurumu’nun raporu, fahiş fiyatın nedenlerini ortaya döktü. Çiftçinin hiç kar edemediği ancak aracının cebini doldurduğu fiyatlarla birlikte aracı sayısının üretici sayısını aştığı kaydedildi.
T.C Rekabet Kurumu'nun raporunda, aracı sayısının üretici sayısını geçtiği ve her aracının ürüne kendi kar marjını koyduğu belirtildi.
Sebze ve meyvedeki fahiş fiyatların seyrini raporlayan Rekabet Kurumu’nun verileri, üst üste gelen zamların sebebini ortaya çıkardı. Bugüne dek gıdadaki yüksek fiyatların sebebi pandemi, sıcak savaşın etkisi, maliyetteki artış, lojistik zammı gibi sebeplerle açıklanırken artışın asıl sebebi bambaşka çıktı. Temel gıda maddelerindeki KDV’nin yüzde 18’den yüzde 1’e düşürülmesi bile etiketlere yansıtılmazken hem tüketici vatandaş hem de üretici çiftçi, aracılardan yaka silkiyor.
Rekabet Kurumu’nca hazırlanan raporda üretim, tedarik ve maliyet kalemlerinin senaryoları hesaplandı. Bütün aşamalarda maliyet kalemlerinin eklendiği tabloda çiftçi hiç kâr edemezken aracıların ise hem tüketicinin hem de üreticinin hakkını kendi cebine doldurduğu ortaya çıktı.
TACİRİN KARI YÜZDE 16, ARACILARIN KARI YÜZDE 39
Örnek senaryoda kilogram fiyatı 1 TL olarak belirlenen 10 bin kilogramlık üründe, gelir vergisi stopajı ve Bağ-Kur vergisi düşüldüğünde çiftçinin eline 9 bin 700 TL kalıyor. Bu üründe tacirin ise kârı yüzde 16 olurken, Antalya Hal'indeki komisyoncu yüzde 8 kâr alıyor.
Yola çıkan bu ürüne İstanbul ya da Ankara'daki Hal komisyoncusu da yüzde 8 kâr ekliyor. Ardından markete ürünü ulaştıracak olan sevkiyatçı devreye giriyor ve ürüne o da yüzde 17 kâr ekliyor.
Aynı ürüne son kârı ise yüzde 16 ile market koyuyor. Böylece kilogramı 1 TL olan ürün tüketiciye ulaştığında en az 2.81 TL'yi buluyor. Tüm bu süreçte çileyi çiftçi çekerken, aracı, komisyoncu, sevkiyatçı ve marketler ise tatlı kârını alıyor.
ARACILAR ÜRETİCİ SAYISINI KATLADI
Raporda dikkat çeken bir başka tablo da Hal Kayıt Sistemi'ne (HKS) kayıtlı üretici ve aracı sayıları oldu. Buna göre komisyoncu ve tüccar sayısı, sisteme kayıtlı üretici sayısını geçti. Rapora göre HKS'ye kayıtlı üretici sayısı 12 bin 166 iken, sistemdeki tüccar ve komisyoncu sayısı 15 bin 438 oldu.
İthal girdiler için kurdaki hareketliliğe karşı kısa dönemde sübvansiyon, uzun dönemde ise sözleşmeli tarım modeli devreye alınmalı
Çiftçilerin güçlendirilmesi için üretici birlikleri ve kooperatiflere üyelik teşvik edilmeli ve sistem bu organizasyonlar üzerinden yürütülmeli. Birlik ve kooperatiflerin etkin bir şekilde faaliyet göstermesi sağlanmalı
Üretim planlaması yapılmalı. Teşvik politikası uzun dönemli olmalı, ekim öncesi açıklanmalı ve üretim planlaması ile uyumlu olmalı
Üretimi engelleyen ya da düşüren don, hastalık vs durumlara karşılık, sigorta gibi risk yönetim araçları etkin uygulanmalı
Haksız ticaret uygulamalarına yönelik kurallar etkin bir şekilde uygulanıp, denetlenmeli
Finansman için yeni fonlar ve mekanizmalar geliştirilmeli
Gelir ve kırsal kalkınma desteği sağlanmalı
ÜRETİCİ ORGANİZASYONLARI VE KOOPERATİFLERE YOĞUNLUK
Gıdada vergi indirimi öncesini temel alan raporda, ürünün çiftçiden başlayıp tacir, komisyoncu, sevkiyatçı, komisyoncu, market ve tüketiciye varan tüm süreçleri incelendi. Çözüm haritasının da çıkarıldığı raporda, tarım ürünlerinde gerçekleşen fiyat dalgalanmaları ve diğer konulardaki çok sayıdaki incelemenin yapıldığı vurgulandı. Bu kapsamda sektörde yapısal düzenlemeler yapılmasına karar verilmesi gerektiğinin altı çizildi.
Bu aşamada temel çözüm olarak görülen "çiftçilerin güçlendirilmesi" amacı doğrultusunda üretici organizasyonları ve kooperatifler üzerine yoğunlaşılması gerektiği vurgulandı.
