Eli nasırlı, üretimde söz sahibi kadınlar emsal bir kooperatifte güçlerini birleştirdi
Kuzey Kıbrıs’ta çilekten kolokasa, patlıcandan avakadoya üretimde söz sahibi, eli nasırlı kadınlar örgütlendi. Gaziveren’den Yeşilırmak/Limnidi’ye kadar olan bölgede, üretkenliğiyle ünlü kadınlar. Öyle, böyle değil, “üretiyoruz, alın terimize sahip çıkacağız” diyerek bir araya geldiler, emsali olmayan bir kooperatif kurdular. Onlar soframıza gelen çileğin yaklaşık yüzde 70’ini, hıyarın yüzde 60’ını, kolokasın yüzde 35’ini üreten güçlü ve büyük üreticiler. “Gücümüzü birleştiriyoruz” dediler. Kurucu 20 kadın, ama hedef bin. Bin hisse, bin kadın. Sadece kadın veya sadece üretici değil; üreten, değer katan kadın. Bu kooperatifte erkeklere yer yok. Prosedürlerin tamamlanmasıyla onlar “4K” adıyla marka olacaklar. Çileği bu markayla alacağız örneğin veya gulumrayı, zeytinyağını, macunu, hellimi…
Kırsal Kalkınma Kadın Kooperatifi, kısa adıyla 4K, 20 kurucu üyenin imzaları atmasıyla geçtiğimiz günlerde kuruldu. Şimdi sırada tüzük var, tüzüğün Bakanlar Kurulu’nda onaylanmasının ardından genel kurulunu toplayacak ve yönetimini belirleyip resmileşecek.
Her biri 5 bin TL değerinde bin hisseye sahip 4K, sadece üretim değil, imalât, kırsal turizm ve hizmet sektörünü de kapsıyor. Yani çileği, kolokası üreten yanında; reçel yapan, zeytinyağı çıkaran, süt ürünleri imal eden kadınlar; turizmle uğraşanlar; hizmet/bilgi sektöründe olanlar da kooperatif kapsamında. Tek şart bölgede çalışmak veya ikamet etmek. Yaptığı işle ilgili kayıtlı, belgeli olmak da şart. Ve tabii ki kadın olmak.
Neden 4K
Yakın zamanda markette, pazarda, bölgede kurulacak yerel pazarlarda üreticilerin kod numaralarıyla birlikte karşımıza çıkacak ‘4K’ ne demek? Kooperatifin öncülerinden, kurucularından Ziraat Mühendisi Deniz Solyalı’ya sorduk.
“Öncelikle kooperatif 4 kategoriden oluşuyor. Üretim, imalât, yerel turizm ve hizmet sektörü. Ayrıca yıllar önce 4 kadın olarak yola çıktık, yollar kesişti ve bugünlere geldik. Ve bu kooperatif fiilen 4 yılın ürünü. 4 galiba uğurlu sayımız.”
Genç kadın girişimciler kadının kaderini değiştirmeye aday
Deniz, fiili 4 yıl dedi kuruluş süreci için ama aslında bu süre son kavşak. Uzun bir kökeni, hikâyesi var kooperatifin. Hatta bir çok etken. Avrupa Birliği süreci, Tarım Bakanlığı bünyesindeki çalışmalar, AB ve TC kaynaklı destekler, projeler, Lefke Avrupa Üniversitesi ile Lefke Belediyesi’nin envanter çalışmaları, Lefke Belediyesi’nin cittaslow ağına katılması ve bir dizi faktör. Ama işin başı, üretici kadınlardan, tabandan gelen talebi gören ve ilgili kurumlardaki görevlerini araziye yönlendiren bir grup genç kadın.
Bunlardan biri Deniz Solyalı. O bir Ziraat Mühendisi, aynı zamanda Tarım Bakanlığı Kırsal Kalkınma Birimi Sorumlusu. Bölge insanı.
Bir diğeri, Münevver Ebedi. Lefke Belediyesi çalışanı, belediyede cittaslow sorumlusu, koordinatör. Ve bölge insanı.
Nihal Bayır. Lefke Üniversitesi’nde Yardımcı Doçent. Kimya Mühendisi.
Temel direk ise, bölgenin en büyük üreticilerinden Nesrin Şerifali Şen. İki yıl önceki röportajımda nitelediğim gibi ‘toprak ana’. “Üretici emeğinin karşılığını alamıyor, tüketici de pahalıya alıyor. Örgütlenmeden başka çare yok” diyerek yıllardan beri gayret gösteren 70’li yaşlardaki Nesrin Şen, bölgenin, bölgedeki üretici kadınların ve kooperatifin temel direklerinden.
Kooperatifin kuruluş hikâyesini dinlerken, aslında 4 değil, 16 yıllık birikimin ürünü olduğu ortaya çıkıyor. AB süreciyle birlikte 359 milyon Euro’luk kaynağın 30 milyonunun tarım ve kırsal kalkınmaya ayrılmasıyla başlar süreç. Kırsal kalkınma nedir, nasıl olacak derken, bu kaynağın kullanılabilmesi için Tarım Bakanlığı bünyesinde aynı adla bir birim kurulur, o dönemin genç çalışanı Ziraat Mühendisi Deniz Solyalı bu birimin başına getirilir. Projeler hazırlanır, 16 farklı ülkede yerinde gözlemler yapılır. Ardından TC kaynaklı projelerle hibeler verilir, üretici eğitilir… Yol haritalarıyla Karpaz’dan Yeşilırmak’a bölgelerin avantajları, dezavantajları ortaya çıkarılır.
Bu arada Lefke Avrupa Üniversitesi ve Lefke Belediyesi bünyesindeki envanter çalışmaları da zemin oluşturur. Ağaç sayısından ürün çeşidine, üretici sayısından maliyetlere kadar yapılan çalışmalar bilimsel alt yapıya destek sağlar.
Cittaslow/Sakin Şehir çalışmaları da ivme katar. Özellikle Seferihisar, Bodrum, Urla gibi bu ağa dâhil bölgelerden gelen kadın ziyaretçiler, bu bölgelere yapılan ziyaretler, ürüne değer katmanın, artı değer yaratmanın yolları konusunda ufuk açar. Bu çalışmalara bölgeden birçok kadın üretici katılır. Çileği üretirken pazarlamanın yolları, fazla ürünü değerlendirme imkânları, üretim yanında imalatın önemi, semt pazarları, güçleri birleştirerek kooperatifleşme örnekleri…
Diğerlerinden farklı, rol model
“Kuzey Kıbrıs’ta kooperatifçilik yeni değil, yüzlerce kooperatif var. Çoğu tabeladan öteye gitmiyor” diye soracak oldum 4K ortaklarına…
“Bunların tümünü konuştuk, araştırdık. Çok detaylı çalışma yaptık. 4K tabela kooperatifi olmayacak. Çünkü iş yapan insanlardan oluşuyor ve iş yapacak. Ortakların, bölgedeki üretimde ve imalatta önemli payı var. Büyük üreticiler. Yıllardır arazide olan, toprakla uğraşan, üreten kadınlar. Kimi çilek üretiyor, kimi zeytinyağı çıkarıyor. Kimi macun, reçel yapıyor; kimi konaklama tesisiyle turizmle uğraşıyor. Üretimden pazarlamaya her aşama kooperatif bünyesinde, kooperatif organizasyonuyla yapılacak. Girdi maliyetleri düşecek, kendi dağıtım ve satış ağımız kuruluncaya kadar aracılarla satış da kooperatif üzerinden olacak. Çok uzun olmayacak bir gelecekte kendi satış yerlerimizi ve kendi dağıtım ağımızı kurmayı öngörüyoruz.”
Bölgede atıl duran kooperatiflere ait binalardan birinin 4K merkezi olarak tahsisi için çalışma başlattıklarını, ortak imalathanenin de hedefler arasında olduğunu eklediler.
Çileğin yüzde 70’i, kolokasın yüzde 35’i 4K’da
Çok detaylı bilgiler içeren envanter çalışmalarından derlediğim bilgilere göre, 20 ortaklı Kırsal Kalkınma Kadın Kooperatifi/4K, bünyesine aldığı üreticiler bakımından bazı ürünlerde ağırlıklı söz sahibi olacak. Çilek, kolokas, fasulye, hıyar, patlıcan, gulumra, avakado en güçlü ürünler kooperatif için.
Örneğin; Kuzey Kıbrıs’ta yıllık toplam çilek üretimi 563 ton. Bunun 556’sı bu bölgede üretiliyor. 4K bünyesine giren oran ise yüzde 70. Yani bölgede üretilen çileğin yüzde 70’ni 4K ortağı kadınlar üretiyor.
Bir diğer ürün kolokas. Yıllık üretim 400 ton. Tümü bu bölgede üretiliyor. (Yeşilköy, su sorunu nedeniyle artık kolokas yetiştirmiyor). Bu 400 tonun yüzde 35’inin üretimi 4K bünyesindeki kadınlara ait.
Yıllık üretimi 700 tona yakın hıyarda da bu oran yüzde 59.
Yeşilyurt’tan Limnidi’ye 20 kadın
Kooperatifi anlamak, dinlemek için yaptığımız tam günlük sohbete, ortaklardan çoğu katılamadı doğal olarak. Çünkü onlar sabah 5, gece 8 güneş altında ter döken, elleri nasırlı kadınlar. Biz de onları kuruluş sözleşmesinden derledik.
Çoğunluğu üretici, geri kalanı imalat, turizm ve hizmet sektöründen 20 kadın.
Yedidalga’dan Nesrin Şen, Nursel Ekici, Selda Sergil, Münevver Ebedi, Cemaliye Sergil, Ruhale Selvi, Suzin Okkıran, Sultan Sergil; Yeşilyurt’tan Deniz Solyalı, Nihal Bayır, Günay Solyalı, Neval Bayır; Yeşilırmak’tan Aytül Ferdağ Yorulmaz ve Figen Karafistan; Taşpınar’dan Figen Engelkıran; Lefke’den Ülfet Sezey, Funda Kaşer ve Mürüvvet Sezey; Bağlıköy’den Perihan Aziz; Gemikonağı’ndan Nerime Büyük Ozaner.
